Gerard ReeskampZijn naam is vergeten, zijn winkel al helemaal. Hoe kon het zo triest aflopen met mijn plaatsgenoot Gerard Reeskamp, een van de grote helden uit het Friese verzet?

De winkelier poseert stoer met zijn strijdmakkers. In zijn handen houdt hij een stengun, die hij gericht houdt op de onbekende fotograaf. Zij zijn de mannen van de legendarische overval op de strafgevangenis van Leeuwarden, waar onder de neus van de bezetter, zonder ook maar één schot te lossen, vijftig verzetsstrijders werden bevrijd en ontkwamen aan dood of marteling.

reeskamp-naardenHij was drogist in Bussum. In de apotheek/drogisterij aan de Vlietlaan, langs de spoorbaan naar Hilversum, verkocht hij pillen, kruiden en smeerseltjes aan de burgers van Bussum. De zaken gingen goed, hij kon een vrijstaand huis kopen aan de Verlengde Fortlaan in Naarden.

‘Kruidkundig Laboratorium De Vijzel’ bestaat al lang niet meer. Maar het pand is er nog steeds, al maakt het deel uit van een complex dat zeker drie winkels heeft opgeslokt. Op een brievenbus naast de voordeur staat, handgeschreven, nummer 58. Als ik voor de elektronische deur sta, zoeft die geluidloos open.

vijzelbussum2015Ooit stonden hier een enorme kast met flesjes en potjes en een onafzienbare kruidenkast. Nu is het een van de witste en kaalste winkels die ik ooit heb gezien. Je kunt er voor een heel redelijk prijsje een boxspring kopen. Op dit moment is niemand daarmee bezig, ik ben de enige in de gigantische winkel. Hier kom ik de geest van Gerard Reeskamp niet tegen, maar ik had dat ook niet verwacht. Want iederéén is Reeskamp vergeten, een van de grote helden van het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij toonde zijn moed tijdens vele acties, waarbij bijna nooit werd geschoten: ‘Harry’, zoals zijn verzetsnaam luidde, wilde koste wat kost voorkomen dat de Duitsers zich zouden wreken op gijzelaars.

Hij heeft geen koninklijke onderscheiding gekregen, op de winkel aan de Vlietlaan is geen gedenkplaat die hem eert. In Bussum noch Naarden is een straat naar hem vernoemd. Zelfs het fenomenale boek De Drogist dat historicus Ad van Liempt (bekend van onder meer Andere Tijden) in 2013 over hem schreef, kreeg nauwelijks aandacht. Gerard Reeskamp (1899-1970) is vergeten, verguisd en weggemoffeld door de historie. Voor het drama-Reeskamp is de term ‘kafkaësk’ een understatement.

Laat ik zijn verhaal hier nog één keer in vogelvlucht opschrijven. Niet omdat dat wat nieuws zou bevatten – ik baseer me vrijwel uitsluitend op het boek van Van Liempt – maar omdat iemand voort blijft leven zolang er over hem wordt geschreven en gepraat, en dat is wat Reeskamp verdient.

God, Nederland en Oranje was voor Reeskamp een heilige drie-eenheid


Ik voel me verwant aan Reeskamp. Net als hij ben ik zoon van een middenstander en net als hij ooit was, ben ik lid van de protestantse Wilhelminakerk in Bussum, in Reeskamps tijd nog een gereformeerde kerk. Maar terwijl ik nooit in die kerk kom, was Reeskamp een vooraanstaand en diepgelovig lidmaat, hij was erg actief en evangeliseerde op straat. God, Nederland en Oranje was voor hem een heilige drie-eenheid. Al vóór de Duitse inval in 1940 verzette hij zich tegen de pro-Duitse NSB, en al twee weken na de inval begon hij pamfletten tegen de Duitsers aan te plakken in Bussum en Naarden. Dr. Loe de Jong schreef het in zijn standaardwerk over de bezetting: ‘Hij is een van de allereersten in het hele land’.

Maar in deel 6 van Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, dat in de jaren zeventig verschijnt – Reeskamp was toen al overleden – was De Jong minder positief over de verzetsstrijder. Daarin schreef hij dat Reeskamp door vele Friezen in het verzet ongunstig werd beoordeeld, wegens zijn sterke verhalen en een veroordeling wegens oplichting. De Jong baseerde zich vooral op de Friese geschiedschrijver Pieter Wijbenga, die zich in zijn Bezettingstijd in Friesland zeer kritisch uitliet over Reeskamp, ‘een opschepper, een fantast’. In een herdruk zwakte De Jong overigens zijn kritiek wat af en werden enkele kleine rectificaties opgenomen.

famgar30Reeskamp heeft meegedaan aan tal van acties in Friesland, de provincie waar zijn vrouw Sjoukje vandaan kwam. Hij was erheen gevlucht omdat de Duitse Sicherheitsdienst een prijs op zijn hoofd had gezet na een aanslag in Amsterdam. In ’t Gooi liet hij zijn winkel, zijn vrouw en zijn negen kinderen achter (foto: Het gezin Reeskamp met de oudste zes kinderen, ca. 1930).

In Friesland waagde hij zijn leven talloze malen, niet alleen tijdens de overval op het huis van bewaring in Leeuwarden (in 1962 verfilmd), maar ook tijdens een ‘stunt’ in een politiebureau in Sneek waar nog eens twintig verzetsstrijders werden bevrijd, en bij tal van minder spectaculaire overvallen op distributiekantoren, zwarthandelaren en rijke boeren, omdat er nu eenmaal geld nodig was om het verzet en de gezinnen van de verzetstrijders te ondersteunen. Hij richtte een ‘wilde knokploeg’ op, die later werd opgenomen in het verband van Friese knokploegen.

De overval op een rijke veehandelaar kreeg fatale gevolgen


Waarom heeft Gerard Reeskamp dan niet de heldenstatus gekregen die hij verdient? De lijst van geslaagde acties die Van Liempt schetst in De Drogist is indrukwekkend – met uitzondering van één voorval.

Op 16 januari 1945 gaf hij twee mannen van zijn knokploeg opdracht tot een overval op Hantje Zijlstra, een rijke veehandelaar. Reeskamp dacht dat Zijlstra een zwarthandelaar was, maar had zich onvoldoende geïnformeerd – in werkelijk had de boer een joodse onderduiker in huis gehad. De overval, waar Reeskamp zelf niet bij aanwezig was, liep uit de hand. De veehandelaar verzette zich en een van de KP’ers raakte in paniek en schoot – met het pistool dat Gerard Reeskamp aan hem had uitgeleend. Twee weken later overleed Zijlstra aan de gevolgen.

Anderhalf jaar na de oorlog werd een onderzoek naar de overval ingesteld. De hiermee belaste rechercheur, Simon Aukema, had een kogel op de plaats van het misdrijf gevonden waarmee Zijlstra was beschoten. Die bleek uit een wapen van Reeskamp afkomstig te zijn.

wantedNa de oorlog kwam Reeskamp in een juridische mallemolen terecht. Hij werd gearresteerd. Hulp van zijn oude Friese verzetskameraden kreeg hij nauwelijks. Misschien moesten de Friezen toch niks van zijn Hollandse grootspraak hebben en Reeskamp was nu eenmaal iemand met een grote bek. Bovendien was hij een intieme relatie aangegaan met een koerierster in Friesland terwijl zijn vrouw thuis in Naarden zat, wat de Friezen afkeurden.

Een advocaat liet zich pas zien zeven maanden na Reeskamps arrestatie en deed voor de rechtbank nauwelijks zijn mond open. Reeskamp was mede daardoor inmiddels verstrikt geraakt in zijn eigen verklaringen. Maar het meest bizarre was dat rechercheur Simon Aukema, die zo fel jacht op hem maakte, zelf verre van brandschoon was: hij had gecollaboreerd met de Duitsers en een rol gespeeld bij het oppakken van joden in Friesland. Daarvoor had hij een berisping gekregen. Hangende het onderzoek had hij anderhalf jaar thuis gezeten.

Reeskamp noodlot was onafwendbaar. De daad, waartoe hij de opdracht had gegeven, werd beoordeeld als een ordinaire roofmoord. Hij werd als een schurk veroordeeld tot vier jaar gevangenis. Bij de troonsafstand van koningin Wilhelmina werd hij gegratieerd en keerde hij terug naar Naarden, waar hij een gezin aantrof dat totaal van hem was vervreemd. Echtscheiding was onbespreekbaar in het gereformeerde milieu, maar samenleven konden Sjoukje en Gerard niet langer. Reeskamp raakte verbitterd en zou nooit meer zijn draai vinden. Wel vond hij aan het eind van zijn leven het geluk bij een nieuwe vriendin.

De strijd om rehabilitatie van ‘Harry’ zal nooit gewonnen worden


Vele jaren later. De kinderen van Reeskamp hebben de strijd om eerherstel niet opgegeven. Zoon Paul wijdt een website aan de geschiedenis van zijn vader en weet historicus Ad van Liempt te interesseren een boek aan zijn vader te wijden.

Van Liempt kan de kinderen geen rehabilitatie van de vader beloven, al komt zijn boek De Drogist daar wel op neer door de verbijsterende opeenstapeling van feiten. Maar het krijgt weinig publiciteit, tot teleurstelling van Van Liempt: “Het onderwerp van het boek is door de landelijke media kennelijk als een regionale kwestie beschouwd”, laat hij me via de mail weten. Wel verschijnen her en der lovende recensies.

jan-blaaserNa meer dan vijftig jaar zie ik de film De Overval van Paul Rotha terug, waarvan het scenario is geschreven door dr. De Jong. De rol van ‘Harry’ wordt gespeeld door Jan Blaaser, veertig jaar oud destijds. Veel tekst heeft Blaaser niet. ‘Harry’ moet de dekkingsploeg tijdens de stunt in de Leeuwarder gevangenis leiden; zijn belangrijkste taak is te zorgen dat er niet wordt geschoten, want dan zijn de poppen aan het dansen. Harry Reeskamp slaagt in die missie. Mede daardoor wordt de overval een succes.

Via de website stuur ik zoon Paul Reeskamp een mail waarin ik postuum bewondering uitspreek voor zijn vader, die al 45 jaar geleden is overleden. Een paar dagen later belt hij me op. Paul, 82 inmiddels, is in 1990 weggegaan uit Bussum, waar hij voor het CDA twintig jaar raadslid is geweest, waarvan zestien jaar als wethouder. Hij is blij met mijn woorden, maar beseft dat hij nooit volledig eerherstel voor zijn vader zal kunnen verkrijgen. Over de mogelijkheid van een straatnaam in Bussum heeft hij ooit een gesprek gevoerd met burgemeester Schoenmaker, zonder resultaat, “en de huidige burgemeester, Heijman, wilde me niet eens ontvangen.”

Een straatnaam zit er inderdaad vermoedelijk niet in, aldus Ad van Liempt. “Mensen met een strafblad krijgen in ons land niet gauw een straat naar zich genoemd. En een strafblad heeft Gerard Reeskamp ontegenzeglijk.”

De Overval op YouTube

Wikipedia over Gerard Reeskamp

 

Copyright © 2015-2024 Martin Rep | Radboudlaan 14 | 1402 XP  Bussum