Ik ben trots op mijn schoonzoon Marco. Hij heeft de Dam tot Dam Loop 2014 uitgelopen, in 1.34.33! Dat doe ik hem niet na – hoeft ook niet, ik leverde mijn prestatie tijdens de allereerste Dam tot Dam-race, in augustus 1959. 55 jaar eerder.
Elk schoolreisje in de jaren vijftig begon met een halfuur wachten. Nauwelijks hadden onze moeders ons uitgezwaaid en reed de bus de stad uit, of de buschauffeur moest alweer stoppen,. Het oponthoud bij de Hempont kon lang duren, soms wel een halfuur. Eindelijk reed de bus de pont op en vijf minuten later kon het reisje echt beginnen. Op weg naar spannende bestemmingen als golfslagbad de Branding in Doorwerth of Ouwehand’s Dierenpark in Rhenen, met steevast een flesje karnemelk op de Gooise heide op de terugweg.
Voor de ontwikkeling van Noord-Holland boven het Noordzeekanaal was een snellere verbinding met de rest van het land van levensbelang. Er werden plannen ontwikkeld voor een tunnel bij de Coenhaven onder het Noordzeekanaal door. Maar Amsterdam aasde ook op een greep uit de staatskas en wilde een tunnel onder het IJ om het noorden van de stad te ontsluiten. Ook voor de ponten over het IJ stond dagelijks het verkeer lang te wachten.
‘De Zaanstreek is een tunnel waard’, zo luidde de slogan waarmee het Zaanse bedrijfsleven, gesteund door de VVV en dagblad De Typhoon, de strijd aanging met de hoofdstad. Samen bedacht de Zaanse lobby een meesterzet: een Dam tot Dam-race. Hemelsbreed liggen de Dam in Amsterdam en die in Zaandam negen kilometer van elkaar verwijderd, maar de reistijd kon lang oplopen. Verreweg de snelste verbinding was die met de trein; die reed binnen tien minuten van Zaandam naar Amsterdam Centraal.
Het evenement was een doorslaand succes. Drie dagen lang – donderdag 27, vrijdag 28 en zaterdag 29 augustus 1959 – werd er geracet tussen Zaandam en Amsterdam. In de toerklasse ging het om de originaliteit, in de snelheidsklasse natuurlijk om wie er het snelst van de ene naar de andere Dam ging. Deelnemers gingen per motorfiets, auto of speedboot, maar ook met de taxi naar het station en dan met de trein. In de toerklasse deed burgemeester Franken van Zaandam van zich spreken door in een duikpak over de bodem van het Noordzeekanaal naar de overkant te wandelen in gezelschap van een radioverslaggever. De redactie van De Zaanlander haakte in op een grapje van cabaretier Wim Kan, die in zijn oudejaarsconference in 1958 had gezegd dat de Zaandammers maar in een Verkade-koekblik naar Amsterdam moesten peddelen. In plaats van de echte Wim Kan vond de redactie een Zaanse jongen met dezelfde naam om plaats te nemen in een reuizenkoekblik.
Drie dagen lang was ik dagelijks op de Dam te vinden, waar de deelnemers vertrokken of aankwamen, al naar gelang de gekozen richting van hun race. Ik zag er besnorde Vikingen vertrekken, maar ook de beroemde zangeres Teddy Scholten op een motorfiets springen. We volgden de verslagen in de Typhoon en op de radio. Overal hingen spandoeken met de kreet ‘De Zaanstreek is een tunnel waard’, en vliegtuigjes die boven het strijdtoneel cirkelden, hadden slepen achter zich met dezelfde tekst.
Ik besloot ook een bijdrage te leveren en niet alleen langs de kant te blijven staan. En ik zou dat doen niet in Zaandam, maar in het hol van de leeuw: op de Dam in Amsterdam.
Ik zocht een stevig stuk hardboard uit en schilderde daar de Zaanse slogan op. Ik timmerde die aan een stevige stok, en bond die aan de stang van mijn fiets. Zo ging ik op stap naar de hoofdstad. Ik fietste de Noorder IJ en Zeedijk af, op weg naar de IJ-pont.
Ik was net in Amsterdam-Noord gearriveerd toen ik tegenliggers zag naderen die zo te zien deelnamen in de toerklasse. Ik aarzelde geen ogenblik, zette mijn fiets neer, trok het bord van de stang af en zette het naast mij neer. Met een ernstig gezicht keek ik naar de stoet die mij passeerde en wat lacherig reageerde. Voldaan stapte ik weer op toen ze voorbij waren.
Een kwartiertje later stond ik op de Dam. Wat een teleurstelling hier! Terwijl in Zaandam de mensen zich verdrongen om een glimp van de race op te vangen, stond hier maar een handjevol mensen te kijken. Af en toe kwam er een motorfiets of een auto het met dranghekken omzoomde stukje van de Dam oprijden.
Ik ging tussen de mensen staan met mijn bord fier omhoog. Ik had een beetje op kwade gezichten gerekend: wat heb jij met deze vijandelijke boodschap hier te zoeken op onze Dam? Maar dat was niet het geval. Er werd weinig aandacht aan me besteed.
Natuurlijk speurde ik ook naar een fotograaf van Het Parool of De Telegraaf, die de nieuwsfoto van de dag, ‘Dappere Zaandamse jongen op de Dam in Amsterdam’, zou schieten. Maar ik zag niemand.
Zo stond ik daar een tijdje met mijn bord.
Na een halfuur had ik er een beetje genoeg van. Het was hier lang zo leuk niet als in Zaandam, met zijn meelevende publiek op de drukke Dam en op de kades van de Zaan. Ik pakte m’n bord weer op en fietste terug naar de Dam in Zaandam. Jammer genoeg noteerde ik de tijd niet, dan had ik die nog kunnen vergelijken met die van de coureurs.
De laatste avond van de Dam tot Dam-race vond ik een mooi plekje aan de Zaan, achter het havenkantoor. Daar zag ik de deelnemers die de snelste route kozen. Ik zag hoe radioreporter Kees Buurman vanaf een dekschuit werd opgepikt door een helikopter (helicoptère, zeiden wij). Hij won de wedstrijd en kreeg de eerste prijs van 2500 gulden.
De race om de tunnel werd gewonnen door de Zaanstreek. Het kabinet gaf voorrang aan de Coentunnel boven de IJ-tunnel. Koningin Juliana opende de Coentunnel op 21 juni 1966. Helaas net twee weken voordat ik als verslaggever begon bij De Zaanlander, zodat ik er niet zelf bij kon zijn. De IJ-tunnel werd ruim twee jaar later geopend, ook door de koningin.
De afstand tussen de Dam en de Dam kan tegenwoordig per auto worden afgelegd in 22 minuten via de Coentunnel en in ongeveer dezelfde tijd via de IJ-tunnel. De route op de fiets zoals ik die in 1959 aflegde, via de IJ-pont, duurt nog altijd ruim 50 minuten. Of je kunt via de Hempont, dat duurt even lang. Die pont vaart nog altijd; maar nu alleen nog voor fietsers.